Bardzo często w obrocie gospodarczym, mamy do czynienia z sytuacjami, gdzie nasz kontrahent (dłużnik), w stosunku do nas (wierzyciela) reguluje należności wynikające z wystawionych faktur po terminie ich wymagalności. Taka sytuacja rodzi wiele pytań – w jaki sposób mamy prawidłowo zaksięgować dokonaną przez dłużnika wpłatę w przypadku gdy zalega z płatnością więcej niż z jednej faktury? Zgodnie z jego wskazaniem w tytule przelewu czy też wedle własnego uznania? W pierwszej kolejności wpłatę należy zaliczyć na należność główną czy należności uboczne (odsetki)?
Reguły zaliczania świadczeń zostały uregulowane w art. 451 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1145)., zgodnie z którego treścią dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne.
W dalszej kolejności zważyć należy, że jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu.
W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych – na poczet najdawniej wymagalnego.
Wbrew wyczerpującym zapisom, znajdującym się w kodeksie cywilnym, reguły zaliczania świadczeń mogą być ustalone w umowie. Wówczas w takim zakresie, w jakim umowa określa sposób zarachowania, zastosowanie art. 451 k.c. będzie wyłączone. Uznać należy bowiem dyspozytywny charakter tego przepisu. W celu zapewnienia pewności obrotu, porozumienie w przedmiocie zarachowania zasadniczo powinno być zawarte przed przystąpieniem do spełnienia świadczenia (tak Rąpała Andrzej. Art. 451. W: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534). Wolters Kluwer Polska, 2018.). Reguły te (zawarte w 451 k.c.) wchodzą w rachubę jedynie w razie braku umowy stron co do zaliczenia świadczenia. Odpadają zatem, jeżeli – nie później niż dłużnik zacznie spełniać świadczenie – odpowiednia umowa zostanie zawarta. (tak Wiśniewski Tadeusz. Art. 451. W: Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II. Wolters Kluwer Polska, 2018.)
Powyższe potwierdza także stanowisko Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, który w wyroku z dnia 13 grudnia 2016 r., za sygn. akt I ACa 248/16, stwierdził, iż przepis art. 451 § 1 zd. 2 k.c. nie ma charakteru bezwzględnie wiążącego, stąd kontrahenci mogą w umowie ustalić inne zasady rozliczeń zaległych należności (głównych i ubocznych).
W związku z powyższym, zaksięgowanie przez wierzyciela wpłat dokonanych przez dłużnika może zostać dokonane w sposób odmienny aniżeli wskazywany w tytule przelewu, pod warunkiem zastosowania odpowiedniego zapisu umownego w zawieranej pomiędzy stronami umowie np. „wszelkie należności wpłacone przez Odbiorcę zaliczane będą przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych na poczet najdawniej wymagalnego”. Co znajduje swoją podstawę w stanie prawnym.
